Η σημασία της θέσπισης Εθνικής Στρατηγικής για ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο
17 Μαρτίου 2022
Είναι με μεγάλη χαρά που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας, μπροστά σε ένα εκλεχτό ακροατήριο από την Ελλάδα και την Κύπρο, μαζί με τον αγαπητό φίλο και συνάδελφο στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τον Γιάννη Στουρνάρα, αλλά και τους επίλεκτους καλεσμένους, για να μιλήσουμε για ένα σημαντικό θέμα, τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό.
Η έννοια του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού δεν είναι καινούρια.
Ο Ξενοφών από την αρχαιότητα ακόμα επεσήμανε ότι η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων από μόνη της δεν αποτελεί εγγύηση για διατηρήσιμη οικονομική ευημερία. Αλλά αυτό που επιπρόσθετα χρειάζεται είναι να ξέρεις πώς να διοικήσεις και διαχειριστείς την αποκτηθείσα περιουσία. Και υπογράμμιζε τις καταστροφικές συνέπειες της κακοδιαχείρισης ως αποτέλεσμα ελλιπούς γνώσης. Λόγω έλλειψης, δηλαδή, στοιχειώδους χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα λόγω των κρίσεων που έπληξαν πολλές χώρες, έχει αναδειχθεί διεθνώς η σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και η συμβολή του στην ευημερία των πολιτών. Αλλά και η συμβολή του στην ανάκαμψη μιας οικονομίας μετά από μια κρίση.
Μια χώρα με ενημερωμένους πολίτες πιο δύσκολα μπαίνει σε περιπέτειες και πιο εύκολα βγαίνει από αυτές.
Αν θέλαμε να δώσουμε έναν γενικό ορισμό, ως χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ορίζεται ο συνδυασμός γνώσεων ή δεξιοτήτων, συμπεριφοράς ή νοοτροπίας που είναι απαραίτητα για την ορθολογιστική λήψη ατομικών οικονομικών αποφάσεων και, κατ’ επέκταση, για την επίτευξη προσωπικής χρηματοοικονομικής ευημερίας.
Μελέτες που συντάχθηκαν διεθνώς επιβεβαιώνουν ότι το ποσοστό χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού είναι χαμηλό. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Annamaria Lusardi, μία από τους πρωτοπόρους ακαδημαϊκούς στον τομέα αυτό, μόνο το 1/3 του πληθυσμού διεθνώς κατέχει τις βασικές γνώσεις σε χρηματοοικονομικά θέματα.
Κάτι που με τη σειρά του προκαλεί σημαντικές δυσκολίες στις σημερινές κοινωνίες, ακόμα και σε ανεπτυγμένες, αφού δυσχεραίνει τη λήψη ορθολογικών χρηματοοικονομικών αποφάσεων, κρίσιμων στη ζωή κάποιου πολίτη.
Ενδεικτικά αναφέρω την απουσία ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής πρόβλεψης και ανάλογου προγραμματισμού. Αποταμιευτικής κουλτούρας. Την ανεπαρκή συγκρότηση ατομικού ή οικογενειακού προϋπολογισμού. Την υπερχρέωση νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Την υποτίμηση των επενδυτικών κινδύνων που σχετίζονται με επενδύσεις σε χρηματοοικονομικά προϊόντα.
Όλα αυτά επηρεάζουν την χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών. Και παράλληλα αυξάνουν – και θα ήθελα να το τονίσω αυτό – τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες εις βάρος εκείνων των πολιτών που έχουν τις λιγότερες γνώσεις και μένουν απροστάτευτοι.
Επιμορφώνοντας τους πολίτες στα ζητήματα αυτά τους δίνεις τα εφόδια να χειριστούν καλύτερα τα οικονομικά τους και άρα να κάνουν καλύτερη τη ζωή τους. Να φτιάξουν ένα καλύτερο συνταξιοδοτικό πρόγραμμα, να κάνουν μια καλύτερη επένδυση, να αποφύγουν λάθη και ρίσκα που θα θέσουν σε κίνδυνο την ευημερία της οικογένειάς τους.
Θα έλεγα συνεπώς, ότι η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού είναι πρωτίστως δράση κοινωνικής πολιτικής.
Πέραν όμως των επιπτώσεων στο επίπεδο της μικροοικονομίας, όπως αυτές που σας ανέφερα, υπάρχουν και οι μακροοικονομικές επιπτώσεις.
Σε συζητήσεις που έχουν γίνει στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έχει διαφανεί ότι η επιμόρφωση των νοικοκυριών και των εταίρων επιχειρήσεων, διευκολύνει την υλοποίηση μιας ορθολογικής νομισματικής πολιτικής.
Όσο μεγαλύτερη είναι η κατανόηση βασικών χρηματοοικονομικών εννοιών, τόσο ευκολότερη είναι η υιοθέτηση ορθολογικών πολιτικών. Τόσο σωστότερες είναι οι επενδυτικές και καταναλωτικές αποφάσεις τους που επηρεάζουν φυσικά τη συνολική χρηματοοικονομική σταθερότητα.
Και επίσης – επιτρέψτε μου ένα ευρύτερα πολιτικό σχόλιο – περισσότερη γνώση σημαίνει μεγαλύτερη θωράκιση απέναντι σε συνθήματα και επικίνδυνες υποσχέσεις λαϊκιστών, δημαγωγών και γενικά ανεύθυνων διαμορφωτών πολιτικής.
Για τους λόγους αυτούς κρίνεται αναγκαία για κάθε χώρα η διαμόρφωση μιας καλά δομημένης και στοχευμένης Εθνικής Στρατηγικής χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης.
Μια στρατηγική που για να είναι αποτελεσματική, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), πρέπει να βασίζεται στις πιο κάτω αρχές:
Πρώτον, στην ενδελεχή διάγνωση του προβλήματος και πού αυτό εστιάζεται,
Δεύτερον, στη θέσπιση θεσμικών και διοικητικών ρυθμίσεων,
Τρίτον, στον καθορισμό και την επίτευξη στόχων,
Και τέταρτον στη διασφάλιση αποτελεσματικής και καινοτόμου παροχής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης.
Η Κύπρος είναι μία από τις χώρες όπου απουσιάζει μια τέτοια συνολική και συγκροτημένη Εθνική Στρατηγική για την αντιμετώπιση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.
Αυτό δεν είναι αυθαίρετη προσωπική μου εκτίμηση, αλλά στηρίζεται σε ερευνητικά δεδομένα.
Το 2018, η ΚΤΚ είχε διεξάγει μια παγκύπρια έρευνα για το επίπεδο του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο, στη βάση ερωτηματολογίου του ΟΟΣΑ. Η εν λόγω έρευνα αποτύπωσε το μέγεθος του προβλήματος και την άμεση ανάγκη βελτίωσης του επιπέδου χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στη χώρα μας.
Τα δε αποτελέσματά της ήταν πολύ χρήσιμα στη διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής, καθώς κατέδειξαν τις προτεραιότητες που υπάρχουν, αλλά και τις πιο ευάλωτες κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες.
Οι ομάδες που σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας έχουν αυξημένη ανάγκη χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης είναι οι νέοι, οι άνεργοι, οι πολίτες με χαμηλά εισοδήματα και με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και πολίτες που δεν διδάχθηκαν οικονομικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το χαμηλό επίπεδο του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των νέων καθότι τα νεαρά άτομα συχνά έρχονται αντιμέτωπα με αποφάσεις που μπορούν να έχουν βαθύ αντίκτυπο στην υπόλοιπη ζωή τους, όπως η απόκτηση και η αποπληρωμή δανείων, η ανάληψη υποθήκης, καθώς και επιλογές σε ζητήματα ασφαλιστικής κάλυψης, αποταμίευσης ή μελλοντικής συνταξιοδότησής τους.
Το κενό αυτό, σε σχέση με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό επιχειρεί σήμερα να καλύψει με τις δράσεις της η KTK.
Και αυτός είναι ο λόγος που στήριξε τη σύσταση μιας Ad-Hoc Επιτροπής που έχει στόχο τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο.
Η Επιτροπή αυτή λειτουργεί από τον Δεκέμβριο του 2020 και αποτελείται από στελέχη που προέρχονται από το Υπουργείο Οικονομικών, το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και φυσικά την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, η οποία έχει συντονιστικό ρόλο.
Το τελικό παραδοτέο της Επιτροπής θα βασίζεται σε επιστημονικά ευρήματα για την Κύπρο, στις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ/INFE και θα ενσωματώνει βέλτιστες διεθνείς πρακτικές με βάση τα όσα εισηγείται η ομάδα καταξιωμένων διεθνών εμπειρογνωμόνων που συμμετέχει στις εργασίες της.
Είναι χαρά μου που τρεις από τους πέντε επιστημονικούς συνεργάτες της Ad hoc Επιτροπής βρίσκονται σήμερα μαζί μας στο panel: η Δρ. Μαρία Δεμερτζή, Αναπληρώτρια Διευθύντρια στο Bruegel, ο Δρ. Αλέξανδρος Μιχαηλίδης, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Imperial College London και ο Δρ. Μιχάλης Χαλιάσος, Καθηγητής Μακροοικονομικής και Χρηματοοικονομικής στο Goethe University Frankfurt.
Οι άλλοι δύο Εμπειρογνώμονες είναι η Δρ Adele Atkinson (πρώην στέλεχος του OECD/INFE) και ο Καθηγητής Phillip Dennis του Durham University.
Και θέλω με την ευκαιρία της σημερινής εκδήλωσης να ευχαριστήσω όλους τους επιστημονικούς συνεργάτες για την πολύτιμη συμβολή τους στο έργο της Επιτροπής.
Η πρόταση για τη θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής βρίσκεται στο τελικό της στάδιο και θα κατατεθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο για υιοθέτηση από την πολιτεία σύντομα.
Δεν θέλω να προχωρήσω σε μια πρόωρη παρουσίαση της τελικής εισήγησης, η οποία λόγω της συντομίας θα αδικεί τη δουλειά που έχει γίνει. Όταν είναι έτοιμη θα παρουσιαστεί όπως αρμόζει στη σοβαρή δουλειά που έχει γίνει.
Πολύ περιληπτικά όμως μπορώ να σας πως ότι περιλαμβάνει εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση πληροφόρησης του κοινού. Τη δημιουργία διαδικτυακών εργαλείων, ιστοσελίδα και άλλα, για την εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες που θα βοηθήσουν στη λήψη ενημερωμένων χρηματοοικονομικών αποφάσεων, όπως είναι η λήψη δανείου, ο προγραμματισμός για συνταξιοδότησή κ.α..
Ειδικότερα όσον αφορά τους νέους, η Επιτροπή υπογραμμίζει την ανάγκη για εισαγωγή της χρηματοοικονομικής παιδείας στα σχολεία.
Επίσης περιλαμβάνεται και αναλυτική εισήγηση για το πώς θα εφαρμοστεί η Εθνική Στρατηγική ώστε να μη μείνει ως άσκηση επί χάρτου.
Κάτι στο οποίο η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου φιλοδοξεί να έχει πρωτεύοντα και συντονιστικό ρόλο.
Θεωρούμε τέλος πολύ σημαντικό ότι το ίδιο το Κράτος έχει ήδη θέσει την Εθνική Στρατηγική για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ως μια από τις δράσεις που θα στηριχτούν στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς έτσι δίδεται η δυνατότητα ένταξης και χρηματοδότησης πολλών σχετικών δράσεων. Με πολλαπλά οφέλη για την κυπριακή κοινωνία και τους πολίτες της.
Ως Διοικητής της ΚΤΚ θα συνεχίσω να στηρίζω με κάθε τρόπο την προσπάθεια για την διαμόρφωση και την εφαρμογή μιας αποτελεσματικής Εθνικής Στρατηγικής για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό στην πατρίδα μας.
Είμαστε ένας λαός που χάρη στο οικονομικό του δαιμόνιο κατάφερε να υπερβεί τεράστιες δυσκολίες στο παρελθόν. Από τις συνέπειες της εισβολής του 1974, έως την πιο πρόσφατη οικονομική κρίση στις αρχές της περασμένης δεκαετίας.
Αν στο δαιμόνιο αυτό και την παράδοση ευελιξίας και προσαρμοστικότητας των Κυπρίων προσθέσουμε τα εφόδια και τις γνώσεις που είναι απαραίτητα στη σύγχρονη εποχή, τότε μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι η επόμενη μέρα στην Κύπρο θα είναι ακόμα καλύτερη.
Αυτό το στόχο, για μια κυπριακή κοινωνία καλά ενημερωμένη, με δεξιότητες, ρεαλισμό και συγκρότηση θα υπηρετήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις. Και στην προσπάθεια αυτή η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου θα είναι στην πρώτη γραμμή.