Λευκωσία, 6 Δεκεμβρίου 2021
Κυρία Πρόεδρε της Επιτροπής, κυρίες και κύριοι Βουλευτές,
Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση να παραθέσω τις απόψεις μου ως Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου με την ευκαιρία της συζήτησης του Προϋπολογισμού του κράτους για το έτος 2022. Η σημερινή συζήτηση γίνεται κάτω από σχετικά καλύτερες συνθήκες σε σχέση με πέρυσι, λόγω του μετριασμού των επιπτώσεων της πανδημίας και των ισχυρών προοπτικών ανάκαμψης που ήδη καταγράφονται, αν και ο κίνδυνος επιπτώσεων από το νέο πανδημικό κύμα που βρίσκεται υπό εξέλιξη είναι υπαρκτός. Αποτελεί καθήκον όλων μας να αξιολογήσουμε ορθολογιστικά τη διαμορφούμενη κατάσταση και με πλήρη συναίσθηση ευθύνης για τη γενικότερη κατάσταση της οικονομίας και των νοικοκυριών να συνεχίσουμε να χαράζουμε τον κατάλληλο σχεδιασμό για όσο το δυνατόν γρηγορότερη ανάκαμψη και μεγαλύτερη εξάλειψη των συνεπειών της πανδημίας. Οι υπό συζήτηση προϋπολογισμοί του κράτους κινούνται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του σχεδιασμού αυτού και προσφέρουν την ευκαιρία για εις βάθος συζήτηση όλων των σχετικών ζητημάτων.
Εγχώριες μακροοικονομικές εξελίξεις
Μετά από τη μεγάλη μείωση στο πραγματικό ΑΕΠ κατά 5,2% το 2020, η οποία προκλήθηκε από τις επιπτώσεις της πανδημίας, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 5,2% το πρώτο ενιάμηνο του 2021 σε σύγκριση με μείωση 5,6% την ίδια περίοδο του 2020. Η ανάπτυξη ήταν ευρείας βάσης, αν και η εγχώρια ζήτηση αποτέλεσε τον κυριότερο μοχλό ανάκαμψης. Ειδικότερα, η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 3% το πρώτο ενιάμηνο του έτους, αποτέλεσμα κυρίως της αύξησης της απασχόλησης και των απολαβών. Παράλληλα, οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν σημαντικά, κατά 11,2% το πρώτο ενιάμηνο του έτους, ως αποτέλεσμα των μέτρων στήριξης για μετριασμό των επιπτώσεων της κρίσης. Υπήρξε επίσης ανάκαμψη στις επενδύσεις, με κύριο άξονα την έντονη οικοδομική δραστηριότητα σε έργα στέγασης και υποδομών στους τομείς του τουρισμού, της ενέργειας και της εκπαίδευσης. Σε σχέση με την εξωτερική ζήτηση, η αυξανόμενη εμβολιακή κάλυψη στην Κύπρο και στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση οδήγησε σε χαλάρωση των ταξιδιωτικών περιοριστικών μέτρων στις αρχές του καλοκαιριού, με αποτέλεσμα τη σημαντική ενίσχυση του τουριστικού τομέα. Τα έσοδα από τον τουρισμό αυξήθηκαν σημαντικά μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου 2021 κατά 126% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2020, καταγράφοντας πιο θετική πορεία από την αναμενόμενη. Ωστόσο, παρέμειναν περίπου στο 42% των επιπέδων του 2019.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας αντικατοπτρίζονται και στα στοιχεία της αγοράς εργασίας, αν και σε σχετικά περιορισμένο μέχρι στιγμής βαθμό λόγω της αποτελεσματικότητας των οικονομικών μέτρων του κράτους για στήριξη των εργαζομένων και για ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, η ανεργία κατά το 3ο τρίμηνο του 2021 ανήλθε στο 6,6%% σε σχέση με 8,2% το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο.
Αναφορικά με τις τιμές, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), αυτές σημείωσαν, κατά μέσο όρο, ετήσια αύξηση 1,8% κατά τη διάρκεια του πρώτου δεκάμηνου του 2021 σε σύγκριση με ετήσια μείωση 1,1% την αντίστοιχη περίοδο του 2020. Σε γενικές γραμμές, αυτή η εξέλιξη οφείλεται κυρίως στις αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας λόγω κυρίως της σημαντικής αύξησης της τιμής του πετρελαίου καθώς και της ανοδικής επίδρασης βάσης, δηλαδή σύγκρισης, των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος κατά το πρώτο δεκάμηνο του έτους με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο. Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την πανδημία, όπως για παράδειγμα, οι αυξήσεις στις τιμές προϊόντων και εμπορευμάτων λόγω διαταραχών ή ελλείψεων στην αλυσίδα εφοδιασμού και οι σημαντικές αυξήσεις του κόστους μεταφορών συνείσφεραν επίσης στην άνοδο συγκεκριμένων τιμών παραγωγής, όπως το κατασκευαστικό κόστος, το οποίο δεν αντικατοπτρίζεται άμεσα στους δείκτες τιμές καταναλωτή. Έμμεσα, όμως, και σταδιακά, οι αυξήσεις αυτές συμβάλλουν στην αύξηση συγκεκριμένων συνιστωσών του ΕνΔΤΚ όπως για παράδειγμα στις τιμές των βιομηχανικών προϊόντων εξαιρουμένης της ενέργειας και των υπηρεσιών κατά την υπό ανασκόπηση περίοδο.
Ο πληθωρισμός αναμένεται ότι θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία και το 2022, λόγω της συνεχιζόμενης προς τα πάνω επίδρασης των προαναφερθέντων παραγόντων που σχετίζονται με τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης εν μέσω της πανδημίας καθώς και της προβλεπόμενης συνεχιζόμενης ανάκαμψης στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα.
Σε ό,τι αφορά τις μακροοικονομικές προβλέψεις, η συνολική ανάπτυξη του ΑΕΠ για ολόκληρο το 2021 έχει αναθεωρηθεί προς τα πάνω σε σχέση με τις προβλέψεις του Ιουνίου του 2021, καθώς το οικονομικό κλίμα έχει βελτιωθεί σημαντικά, ενώ ο τουριστικός τομέας κατέγραψε πιο θετική από την αναμενόμενη πορεία. Το πραγματικό ΑΕΠ έφτασε τα επίπεδα στα οποία βρισκόταν πριν την πανδημία κατά το τρίτο τρίμηνο του 2021. Η ανάκαμψη αναμένεται να συνεχιστεί και το τέταρτο τρίμηνο του 2021 όπως επίσης και τα επόμενα έτη λόγω της συνεχιζόμενης στήριξης που προβλέπεται τόσο από την εγχώρια όσο και την εξωτερική ζήτηση αλλά και της ώθησης που αναμένεται να δώσει η χρηματοδότηση της ΕΕ μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ωστόσο, η απρόβλεπτη πορεία της πανδημίας, εν όψει και των διαφόρων μεταλλάξεων του ιού, καθώς και τα συνεχιζόμενα προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού (supply bottlenecks) αποτελούν καθοδικούς κίνδυνους για τις προοπτικές της οικονομίας. Ταυτόχρονα, αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση τα νεότερα δεδομένα και σε σύγκριση με τις προβλέψεις Ιουνίου 2021 της ΚΤΚ, η οικονομική μεγέθυνση κατά το 2021 και εντεύθεν αναμένεται να διαμορφωθεί σε υψηλότερα επίπεδα, λόγω της μεγαλύτερης εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού σε σχέση με πριν από το καλοκαίρι, την μεγάλη προσαρμοστικότητα (adaptation effects) από πλευράς νοικοκυριών και επιχειρήσεων που έχει παρατηρηθεί από την έναρξη της πανδημίας καθώς και της σημαντικής στήριξης στην οικονομική δραστηριότητα που αναμένεται από την προαναφερθείσα χρηματοδότηση της ΕΕ.
Οι μακροοικονομικές προβλέψεις που έχουν περιληφθεί στον κρατικό Προϋπολογισμό συνάδουν σε γενικές γραμμές με εκείνες της ΚΤΚ που αναμένεται να δημοσιευθούν περί τα τέλη Δεκεμβρίου 2021, λόγω των κανόνων εμπιστευτικότητας του Ευρωσυστήματος που επιτρέπουν δημοσίευση των εθνικών προβλέψεων μόνο μετά την ανακοίνωση των προβλέψεων για την ευρωζώνη από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Σημειώνεται ότι οι επικαιροποιημένες προβλέψεις της ΚΤΚ είναι κάπως πιο αισιόδοξες στο τέλος του ορίζοντα προβλέψεων λόγω και των υποθέσεων εργασίας σε σχέση με τις μακροοικονομικές επιπτώσεις της χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Για το 2021, η πρόβλεψη για το εύρος της ανάκαμψης συνάδει με τα διαθέσιμα στοιχεία και οι συνεχιζόμενοι θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης από το 2022 και εντεύθεν αντικατοπτρίζουν τη στήριξη από την εγχώρια και εξωτερική ζήτηση. Παρά την αναμενόμενη οικονομική ανάκαμψη, δεν πρέπει να παραβλέπεται η ύπαρξη καθοδικών κίνδυνων που σχετίζονται κυρίως με τη μελλοντική εξέλιξη της πανδημίας.
Δημοσιονομικές εξελίξεις – Προϋπολογισμός 2022
Η δημοσιονομική πολιτική έχει προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες και πραγματικότητες της κρίσης. Το 2020 και 2021 το κράτος στήριξε την οικονομία και τους εργαζομένους με έκτακτα μέτρα δημοσιονομικής επίπτωσης περίπου 3,5% του ΑΕΠ ανά έτος. Ως αποτέλεσμα, το έλλειμμα για το 2020 ανήλθε στο 5,7% του ΑΕΠ, ενώ για το 2021 αναμένεται να είναι μικρότερο, αλλά πέραν του 3% του ΑΕΠ.
Με την υπό εξέλιξη οικονομική ανάκαμψη, η επίπτωση στα δημόσια οικονομικά είναι θετική, κάτι που αναμένεται να συνεχιστεί και το 2022. Την ίδια στιγμή, είναι απαραίτητο να προσαρμόζονται οι στόχοι της δημοσιονομικής πολιτικής, από τον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών της κρίσης στη στήριξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης και μιας πιο ανθεκτικής οικονομίας.
Οι σημερινές οικονομικές συνθήκες οδηγούν σε προβλέψεις για δημοσιονομικό έλλειμμα 1,1% του ΑΕΠ το 2022, ωστόσο, αυτό αποτελεί σημαντική βελτίωση σε σχέση με το έλλειμμα πέραν του 3% που εκτιμάται για το τρέχον έτος, κυρίως λόγω της αναμενόμενης απόσυρσης των έκτακτων μέτρων στήριξης της οικονομίας για αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της πανδημίας. Η ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής από την Ευρωπαϊκή Ένωση διασφαλίζει την απαιτούμενη ευελιξία ώστε να αντιμετωπιστούν πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας και το 2022 με μέτρα τα οποία να είναι έγκαιρα, προσωρινά και στοχευμένα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι, βάσει των δικών της προβλέψεων και της πληροφόρησης που περιέχεται στο προσχέδιο Προϋπολογισμού της Κύπρου, ο δημοσιονομικός προσανατολισμός αναμένεται να στηρίξει την ανάπτυξη, σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου της 18ης Ιουλίου 2021 σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας.
Την ίδια στιγμή, το κράτος θα πρέπει να αρχίσει να προσαρμόζεται στην επαναφορά εντός των δημοσιονομικών κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2023, είτε υφιστάμενων είτε αναθεωρημένων, καθώς η συνετή διαχείριση των δημόσιων οικονομικών αποτελεί κλειδί και για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας.
Το Δημόσιο Χρέος αναμένεται να παραμείνει βιώσιμο και, μετά τη σημαντική αύξηση του προηγούμενου έτους, να συνεχίσει την καθοδική του πορεία τα επόμενα έτη.
Όπως έχω τονίσει αρκετές φορές, είναι σημαντικό να αποφευχθεί οποιοσδήποτε εκτροχιασμός των δημοσιονομικών δεικτών, πέραν της επίπτωσης λόγω πανδημίας, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι κίνδυνοι μη διατήρησης της επενδυτικής βαθμίδας της χώρας.
Παράλληλα, η κρίση έχει δημιουργήσει την ευκαιρία για μετάβαση προς μια πιο ανταγωνιστική και βιώσιμη οικονομία. Τα σχέδια ανάκαμψης της οικονομίας μας, και ειδικότερα η απορρόφηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, δίνει τη δυνατότητα πραγματοποίησης και στήριξης αναπτυξιακών έργων που εστιάζουν στο διττό στόχο της ψηφιακής και πράσινης ανάπτυξης. Επιπλέον, ο εκσυγχρονισμός του κράτους μέσω της υλοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι σημαντική παράμετρος για την επίτευξη του στόχου της ορθολογικής και αποδοτικής διαχείρισης των δημοσίων οικονομικών.
Συνολικά, η ΚΤΚ εκτιμά ότι οι επιλογές πολιτικής που θα υιοθετηθούν μέσω του Κρατικού Προϋπολογισμού, μπορούν και πρέπει να βοηθήσουν στη μετάβαση προς μια πιο ανταγωνιστική, πιο ανθεκτική και βιώσιμη οικονομία. Οι προοπτικές είναι ευοίωνες με δεδομένη τη θετική, επιπρόσθετη συνεισφορά του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης.
Εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα
Κατά το 2021 ο τραπεζικός τομέας βρέθηκε αντιμέτωπος με τις προκλήσεις που είχε κληρονομήσει από την προηγούμενη τραπεζική κρίση αλλά και με τις πρόσθετες προκλήσεις που δημιουργήθηκαν ως αποτέλεσμα της πανδημίας.
Όπως είναι γενικά γνωστό, με ενέργειες της ΚΤΚ και σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών εκδόθηκε το μορατόριουμ αποπληρωμής δανείων για περίοδο εννιά μηνών όπου μεγάλο μέρος των δανειοληπτών (τόσο νοικοκυριά όσο και επιχειρήσεις) που διατηρούσαν εξυπηρετούμενες χορηγήσεις εντάχθηκαν κάτω από αυτό και οι δόσεις των πιστωτικών τους διευκολύνσεων παγοποιήθηκαν. Η εννεάμηνη περίοδος έληξε στο τέλος Δεκεμβρίου 2020. Ειδικότερα, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα εν λόγω δάνεια ανήλθαν γύρω στα €11,8 δις, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η πρόκληση για αντιμετώπιση νέων αιτήσεων αναδιαρθρώσεων μέσα στο 2021 και η αντιμετώπιση ενδεχόμενου νέου κύματος μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων (ΜΕΧ) ήταν εμφανής και πρωτοφανής. Από πλευράς ΚΤΚ, είχαμε επανειλημμένα επισύρει την προσοχή των τραπεζών με επιστολές από το Διοικητή αλλά και συναντήσεις του Διοικητή με τις διευθύνσεις των τραπεζών, ως προς την ανάγκη για την επιχειρησιακή τους ετοιμότητα όσον αφορά στην ενδεχόμενη αυξητική ροή αιτήσεων για αναδιαρθρώσεις, καθώς επίσης στην ανάγκη να επιταχυνθούν ο χρόνος και οι διαδικασίες των αναδιαρθρώσεων για αποφυγή της αύξησης των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων αλλά και για να επιτραπεί στις βιώσιμες επιχειρήσεις να συνεχίσουν εύρυθμα τις εργασίες τους. Παράλληλα, η ΚΤΚ συνέστησε στις τράπεζες όπως οι αναδιαρθρώσεις ολοκληρώνονται με ταχύτητα και πλήρη διαφάνεια προς τους δανειολήπτες. Από τα στοιχεία για τις πιστωτικές διευκολύνσεις που έτυχαν αναδιάρθρωσης, έχει παρατηρηθεί, ως αποτέλεσμα των πιο πάνω παρεμβάσεων, σημαντική αύξηση αναδιαρθρώσεων για το πρώτο εξάμηνο του 2021 σε σχέση με το αντίστοιχο εξάμηνο του 2020. Συγκεκριμένα, οι πιστωτικές διευκολύνσεις που έτυχαν αναδιάρθρωσης το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους ανήλθαν σε €1,4δις σε σχέση με €0,27δις κατά την αντίστοιχη περσινή περίοδο, με το ποσοστό της αύξησης να ανέρχεται πέραν του 400%.
Επιπρόσθετα, η ΚΤΚ ανάπτυξε τα κατάλληλα εργαλεία για τη συλλογή στοιχείων και παρακολούθησης της πορείας των χορηγήσεων που η αποπληρωμή τους θα έπρεπε να επανεκκινήσει μέσα στο 2021 λόγω της λήξης του μορατορίου πληρωμών. Τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής είναι θετικά δεδομένου ότι το ποσοστό των νέων δανείων από αυτά που ήταν ενταγμένα κάτω από το μορατόριο και τα οποία έχουν καταστεί ΜΕΧ είναι λίγο πιο κάτω από το 3%. Αυτό είναι ενδεικτικό ότι οι ενέργειες της ΚΤΚ προς τις τράπεζες για την ανάγκη της επιχειρησιακής τους ετοιμότητας για αντιμετώπιση τους αυξημένου όγκου αναδιαρθρώσεων έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ωστόσο, δεδομένου του γεγονότος ότι η πανδημία εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τις κοινωνίες και κατά συνέπεια της οικονομίες των πλείστων χωρών, θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και να βρισκόμαστε σε κατάσταση ετοιμότητας.
Πέραν των οποιοδήποτε νέων ΜΕΧ, η ύπαρξη των υφιστάμενων ΜΕΧ συνεχίζει να αποτελεί βαρίδι για τους ισολογισμούς των τραπεζικών μας ιδρυμάτων, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί και τη μείωση των ΜΕΧ σε επίπεδα γύρω στα €4,6δις το τέλος Αυγούστου 2021 (και ακόμη κοντά στα €4δις αν λάβουμε υπόψη και την τελευταία ανακοίνωση της Τράπεζας Κύπρου για πώληση ΜΕΧ ύψους €0,6 εκ περίπου). Ο δείκτης των ΜΕΧ ανέρχεται στο 17% σε επίπεδο τραπεζικού συστήματος, και, παρά τη μεγάλη του μείωση, είναι ακόμα σημαντικά ψηλότερος από το μέσο όρο της ΕΕ (2% περίπου). Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι η μείωση των ΜΕΧ καταγράφηκε σε μεμονωμένο αριθμό τραπεζικών ιδρυμάτων, ενώ τα πλείστα τραπεζικά ιδρύματα δεν έχουν επιδείξει σημαντική πρόοδο και συνεπώς θα πρέπει να επιταχύνουν της προσπάθειες τους για μείωση του κινδύνου στους ισολογισμούς τους. Δεν θα πρέπει επίσης να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της μείωσης των ΜΕΧ απορροφήθηκε από τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων (ΕΕΠ), οι οποίες διέπονται από τον περί αγοραπωλησίας πιστωτικών διευκολύνσεων και για συναφή θέματα νόμο. Η εφαρμογή του Κώδικα Συμπεριφοράς για το Χειρισμό Δανειοληπτών που Αντιμετωπίζουν Οικονομικές Δυσκολίες καθώς και η εφαρμογή της Οδηγίας της ΚΤΚ λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αρχή της αναλογικότητας θα πρέπει να εφαρμόζεται από τις ΕΕΠ, μετά από απαίτηση της ΚΤΚ. Επίσης, υπάρχει υποχρέωση από τις ΕΕΠ όπως, σε εξαμηνιαία τουλάχιστον βάση, αξιολογούν την Στρατηγική Διαχείρισης Καθυστερήσεων τους (στην οποία περιλαμβάνονται πρόνοιες για τον Κώδικα) και υποβάλλουν την αναθεωρημένη Στρατηγική τους στην ΚΤΚ.
Επιπρόσθετα, η χαμηλή κερδοφορία των τραπεζών λόγω του υφιστάμενου περιβάλλοντος και ο ανταγωνισμός από τα ιδρύματα πληρωμών δημιουργούν την ανάγκη για αύξηση της αποτελεσματικότητας τους, ενώ η αναπροσαρμογή του επιχειρηματικού τους μοντέλου είναι αναγκαία. Μέσα στα πλαίσια αυτά, τίθεται και η ανάγκη για επένδυση στη ψηφιοποίηση, η οποία βραχυπρόθεσμα κοστίζει ενώ τα οφέλη παρουσιάζονται σταδιακά μεν αλλά ουσιαστικά σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Στη βάση των πιο πάνω προκλήσεων δεν μπορούμε να αποκλείσουμε μία ενδεχόμενη περαιτέρω ενοποίηση του τραπεζικού μας τομέα.
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στους κινδύνους που ο τραπεζικός τομέας και η οικονομία της χώρας γενικότερα ενδέχεται να αντιμετωπίσει ένεκα της κλιματικής αλλαγής. Αυτοί οι κίνδυνοι δεν αφορούν βεβαίως μόνο τον τραπεζικό μας τομέα αλλά ίσως τους περισσότερους τομείς της οικονομίας μας και αποτελούν όχι μόνο κυπριακό, αλλά παγκόσμιο φαινόμενο. Οι υπό αναφορά κίνδυνοι διαχωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στα αυξημένα κόστη που πιθανό να προκύψουν από τις πολιτικές που ίσως εφαρμοστούν για στροφή προς την πράσινη οικονομία, (όπως για παράδειγμα φορολόγηση επιχειρήσεων για υψηλή εκπομπή ρύπων, αντικατάσταση εξοπλισμού φιλικού προς το περιβάλλον, μη συμφέρουσες οικονομικά παραγωγικές μονάδες) και β) στις αρνητικές επιπτώσεις από ενδεχόμενες φυσικές καταστροφές, όπως πυρκαγιές, ξηρασία και πλημμύρες. Συνεπώς, τα πιστωτικά ιδρύματα και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ετοιμαστούν κατάλληλα για να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να επιμετρούν την έκθεσή τους από τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής και του περιβάλλοντος και στη βάση αυτών να λαμβάνουν συγκεκριμένες και στοχευμένες αποφάσεις έγκαιρα. Ο συγκεκριμένος κίνδυνος ίσως να ακούγεται πρωτόγνωρος και πρωτοφανής, όμως η μετάβαση προς μια οικονομία φιλική προς το περιβάλλον είναι η μόνη επιλογή για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας της οικονομικής ανάπτυξης.
Προσέγγιση μεταξύ επιχειρηματικού κόσμου και τραπεζών
Ο Διοικητής της ΚΤΚ αντιλαμβανόμενος την ανάγκη για πιο αποτελεσματική διαδραστική επικοινωνία μεταξύ του επιχειρηματικού κόσμου, των οικονομικών φορέων και των τραπεζών, διοργάνωσε συνάντηση στις 6 Σεπτεμβρίου 2021 στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι των ομάδων αυτών. Στη συνάντηση αυτή συζητήθηκαν θέματα σε σχέση με την εύρυθμη λειτουργία του χρηματοοικονομικού τομέα και την ενίσχυση της απόδοσης των διαδικασιών που εφαρμόζονται στις τραπεζικές υπηρεσίες, πάντοτε με σεβασμό προς τους νόμους και τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, προς όφελος τόσο των επιχειρήσεων αλλά και των ίδιων των τραπεζών.
Ως απορρέοντα από την προαναφερθείσα συνάντηση, καταρτίστηκε κατάλογος 10 ενεργειών, ο οποίος κοινοποιήθηκε γραπτώς σε όλους τους συμμετέχοντες στην συνάντηση αυτή στις 10 Σεπτεμβρίου. Η ΚΤΚ συνεχίζει τις ενέργειές της για την εκπόνηση όλων των συμφωνηθεισών ενεργειών, με την πεποίθηση ότι το σημαντικό αυτό βήμα θα διευκολύνει τον εποικοδομητικό διάλογο που πρέπει να διεξάγεται μεταξύ των τραπεζών και των επιχειρήσεων για να μην δημιουργούνται αχρείαστα εμπόδια στην επιχειρηματική ανάπτυξη. Τονίζεται ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας και των προσφερόμενων υπηρεσιών αποτελεί η έμπρακτη συμβολή των τραπεζών και των παροχέων υπηρεσιών και άλλων επαγγελματικών φορέων στην εφαρμογή των προαναφερθέντων ενεργειών καθώς και η διάθεσή τους για εκσυγχρονισμό.
Νομισματική πολιτική της ΕΚΤ
Σε ότι αφορά τη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ, οι προκλήσεις συνεχίστηκαν και το 2021. Η διατήρηση της ιδιαίτερα επεκτατικής και ευέλικτης νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ, μέσω των αποφάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου της στο οποίο είναι μέλος ο Διοικητής της ΚΤΚ και οι υπόλοιποι Διοικητές των Εθνικών Τραπεζών των χωρών της ζώνης του ευρώ, συνέχισε να προσφέρει ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης σε όλα τα κράτη-μέλη της, περιλαμβανομένης της Κύπρου, ενώ συνέβαλε με ουσιαστικό τρόπο στον μετριασμό των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Ιδιαίτερα, το Ευρωσύστημα συνεχίζει από τον Μάρτιο του 2020 να διενεργεί καθαρές αγορές στοιχείων ενεργητικού στο πλαίσιο του προγράμματος Pandemic Emergency Purchase Programme ( PEPP), το συνολικό ποσό του οποίου αναμένεται να ανέλθει σε €1.850 τρις, μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2022. Παράλληλα, συνεχίζονται οι μηνιαίες καθαρές αγορές στοιχείων ενεργητικού στο πλαίσιο του προγράμματος Asset Purchase Programme (APP) προκειμένου να ενισχυθεί η επίδραση των επιτοκίων πολιτικής στην πραγματική οικονομία. Παράλληλα, η τρίτη σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTROs III) συνεχίζει να παρέχει στήριξη στη χορήγηση τραπεζικών δανείων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά αφού παραμένει ελκυστική πηγή χρηματοδότησης για τις τράπεζες.
Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου συνεχίζει να εφαρμόζει την πολιτική της ΕΚΤ περιλαμβανομένων, τόσο του προγράμματος APP όσο και του PEPP, με την αγορά των ομολόγων του Κυπριακού κράτους. Η εφαρμογή των προγραμμάτων αγορών ομολόγων, η οποία εξακολούθησε και το 2021, συμβάλλει στη μείωση των κινδύνων, συγκρατώντας τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων και το κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους. Όπως και το 2020, έτσι και το 2021, η ΚΤΚ διενήργησε σημαντικού ύψους αγορές κυπριακών κυβερνητικών ομολόγων τόσο στο πλαίσιο του έκτακτου προγράμματος PEPP, όσο και του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου τομέα, Public Sector Purchase Programme – PSPP (στο πλαίσιο του APP). Ενδεικτικά, αναφέρω ότι στις 30 Νοεμβρίου 2021, ο ισολογισμός της ΚΤΚ περιείχε χαρτοφυλάκια νομισματικής πολιτικής συνολικού ύψους €8,6 δισ., εκ των οποίων περίπου €5,6 δισ. ευρώ αφορούσε θέσεις σε κυπριακά κυβερνητικά ομόλογα, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους των κυπριακών κυβερνητικών ομολόγων
Αξιοσημείωτο για το 2021 αποτελεί η αναθεώρηση της στρατηγικής της ΕΚΤ για τη νομισματική πολιτική τον περασμένο Ιούλιο, για πρώτη φορά μετά από 18 χρόνια.
Σύμφωνα με τη νέα στρατηγική, ο μεσοπρόθεσμος στόχος για τον πληθωρισμό είναι συμμετρικός στο 2%. Αυτό σημαίνει ότι οι αρνητικές και οι θετικές αποκλίσεις του πληθωρισμού από τον στόχο είναι εξίσου ανεπιθύμητες και ενδεχόμενα σε μια μεταβατική περίοδο ο πληθωρισμός να διαμορφωθεί μετρίως πάνω από τον στόχο.
Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός
Σε σχέση με το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στην Κύπρο, το οποίο έχει τόσο κοινωνικές όσο και οικονομικές προεκτάσεις, είναι σημαντικό να τονίσω ότι οι βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις συντείνουν στην οικονομική ευημερία τόσο σε ατομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Η εφαρμογή αυτών των γνώσεων στην πράξη υποβοηθά τα νοικοκυριά στην αποφυγή προβλημάτων όπως, για παράδειγμα, ο υπερδανεισμός και υπερκαταναλωτισμός, η ελλιπής αποταμίευση για αναπάντεχα συμβάντα, η ανεπαρκής σύνταξη κ.ά. Η ΚΤΚ θεωρεί το θέμα πολύ σημαντικό και γι’ αυτό η προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας αποτελεί έναν από τους στρατηγικούς μας στόχους. Ήδη από το 2018 η ΚΤΚ διεξήγαγε δειγματοληπτική έρευνα για τη διακρίβωση του επιπέδου του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στην Κύπρο, στη βάση ερωτηματολογίου του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σημειώνεται επίσης, ότι και το κράτος έχει θέσει κατά το 2021 την εθνική στρατηγική για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ως μια από τις δράσεις στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, επομένως είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τόσο η ΚΤΚ όσο και το κράτος συμμεριζόμαστε την ίδια ανησυχία για το μέλλον του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στη χώρα μας.
Προς τούτο, η ad-hoc Επιτροπή («Επιτροπή») για τη θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και ενίσχυση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 2020, μετά από εισήγηση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας και Πολιτισμού. Η ad-hoc Επιτροπή αποτελείται από μέλη που προέρχονται από την ΚΤΚ η οποία έχει ηγετικό και συντονιστικό ρόλο, το Υπουργείο Οικονομικών, το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και δύο ακαδημαϊκούς υπό την προσωπική τους ιδιότητα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω το προσωπικό μου ενδιαφέρον και δέσμευση για πλήρη υποστήριξη στο έργο της ad hoc Επιτροπής. Σήμερα είμαι στην ευχάριστη θέση να αναφέρω ότι η ad-hoc Επιτροπή έχει κάνει σημαντικά βήματα για τον σχεδιασμό της Εθνικής Στρατηγικής στη βάση της προαναφερθείσας ολιστικής έρευνας που εκπόνησε η ΚΤΚ το2018 για πρώτη φορά σε Παγκύπρια βάση. Τα αποτελέσματα της Έρευνας αυτής δημοσιοποιήθηκαν τον Απρίλιο του 2021 και είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα της ΚΤΚ.
Στόχος της Επιτροπής είναι η υποβολή Έκθεσης στο Υπουργικό Συμβούλιο για την Εθνική Στρατηγική σύντομα. Στην έκθεση θα περιλαμβάνεται αξιολόγηση της διεθνούς βιβλιογραφίας για το θέμα, ανάλυση των αποτελεσμάτων της προαναφερθείσας έρευνας που διεξήγε η ΚΤΚ για το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο, καθώς και προτάσεις για τους πιο σημαντικούς στρατηγικούς στόχους που θα τεθούν, ώστε να προωθηθεί ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός στη χώρα μας το συντομότερο δυνατό.
Επίλογος
Συνοψίζοντας τα όσα ανέφερα, έχω την πεποίθηση ότι η Κύπρος έχει καταφέρει μέχρι τώρα να περιορίσει, στο μέτρο του δυνατού, τις τεράστιες οικονομικές συνέπειες της πανδημίας χάρη στην έγκαιρη εφαρμογή μέτρων, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εγχώριο επίπεδο από την έναρξη της πανδημίας. Η συντονισμένη προσπάθειά όλων μας έχει αποδώσει και αντικατοπτρίζεται στις ισχυρές αναπτυξιακές επιδόσεις που καταγράφονται κατά το τρέχον έτος παρά τις δύσκολες και αβέβαιες ενδημιολογικές συγκυρίες. Είναι βεβαίως εξαιρετικά σημαντικό να συνεχίσουμε την προσπάθεια ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς τις παραμένουσες προκλήσεις που διανοίγονται μπροστά μας και να κατορθώσουμε να απαλείψουμε εντελώς τις συνέπειες της πανδημίας. Παραμένει πάγια θέση της ΚΤΚ ότι η στοχοθετημένη χάραξη πολιτικής, η υιοθέτηση νέας τεχνολογίας και ο συντονισμός είναι θεμελιώδους σημασίας για την πλήρη αντιμετώπιση των συνεπειών του Covid-19, αλλά και για την ομαλή μετάβασή μας σε πορεία βιώσιμης ανάπτυξης.