Νομικό και κανονιστικό πλαίσιο
Σύμφωνα με το άρθρο 59(1)(α) του περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμου του 2007, όπως εκάστοτε τροποποιείται (‘ο Νόμος’), η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (‘ΚΤΚ’) είναι η αρμόδια εποπτική αρχή για την εφαρμογή των προνοιών της νομοθεσίας σε σχέση με χρηματοοικονομικές δραστηριότητες για εποπτευόμενα από την ΚΤΚ πρόσωπα, τα οποία περιλαμβάνουν τα πιστωτικά ιδρύματα, τα ιδρύματα πληρωμών και ηλεκτρονικού χρήματος, τα ανταλλακτήρια συναλλάγματος, εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) και τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων. Σημειώνεται ότι, με τον τροποποιητικό Νόμο 13 (I) του 2018, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 3 Απριλίου 2018, και τον τροποποιητικό Νόμο 81(Ι) του 2019, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 31 Μαΐου 2019, έχουν ενσωματωθεί στην κυπριακή νομοθεσία οι πρόνοιες της Οδηγίας ΕΕ 2015/849 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης Μαΐου 2015 σχετικά με την πρόληψη της χρήσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Επίσης, με τον τροποποιητικό Νόμο 13(I) του 2021 ενσωματώθηκαν στην κυπριακή νομοθεσία οι πρόνοιες της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/843 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Μαΐου 2018 για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 και για την τροποποίηση των οδηγιών 2009/138/ΕΚ και 2013/36/ΕΕ. Τέλος, για σκοπούς εναρμόνισης με την Οδηγία (ΕΕ) 2018/1673 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω του ποινικού δικαίου ψηφίστηκε ο τροποποιητικός Νόμος 22(I) του 2021.
Η πέμπτη έκδοση της Οδηγίας της ΚΤΚ για την Παρεμπόδιση Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας (‘η Οδηγία’), αντικατέστησε την προηγούμενη τέταρτη έκδοση του Δεκεμβρίου 2013, ως επίσης και τις τροποποιήσεις στην τέταρτη έκδοση του Απριλίου 2016 και του Ιουλίου 2017. Η Οδηγία αναφέρεται στη συμμόρφωση με τις διάφορες διατάξεις του Νόμου. Η ΚΤΚ προτίθεται να εκδίδει πρόσθετες οδηγίες ανάλογα με τις ανάγκες που θα προκύπτουν.
Κατά την εποπτεία, παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής των απαιτήσεων του Νόμου και της Οδηγίας, η ΚΤΚ βασίζεται, επίσης, στις αξιολογήσεις, αποφάσεις και συστάσεις οργανισμών όπως είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών, η Financial Action Task Force (FATF), η Επιτροπή Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης και άλλοι διεθνείς οργανισμοί, ενώ για την ετοιμασία κατευθυντήριων γραμμών προς τα εποπτευόμενα ιδρύματα λαμβάνονται υπόψη η τυπολογία, οι σύγχρονες τάσεις και οι κίνδυνοι χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για σκοπούς ξεπλύματος παράνομου χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και οι βέλτιστες πρακτικές που προάγονται διεθνώς ή/και από την ΜΟΚΑΣ για την παρεμπόδιση και καταπολέμηση του φαινομένου αυτού. Κεντρικό σημείο αναφοράς για το εποπτικό πλαίσιο αποτελούν τόσο η Υπερεθνική Αξιολόγηση Κινδύνων, στην οποία προβαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο και η Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων, που εκπονείται από τις κυπριακές αρχές υπό την αιγίδα της Συμβουλευτικής Αρχής η οποία συστήνεται με βάση το Νόμο.
Εποπτεία και συμμόρφωση των εποπτευόμενων προσώπων
Το πλαίσιο εποπτείας της ΚΤΚ για την παρεμπόδιση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, εκτός από την έκδοση οδηγιών δυνάμει του άρθρου 59(4) του Νόμου, εγκυκλίων και κατευθυντήριων γραμμών, περιλαμβάνει την υποβολή προληπτικών καταστάσεων και εκθέσεων από τα εποπτευόμενα ιδρύματα σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα και περιόδους αναφοράς. Αυτές οι πληροφορίες τροφοδοτούν τα εξ’ αποστάσεως εποπτείας εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούνται από την ΚΤΚ για την ενίσχυση και βελτίωση της εποπτείας με βάση την εκτίμηση κινδύνων και στον καταρτισμό των απαραίτητων προγραμμάτων δράσης, συμπεριλαμβανομένων των επιτόπιων ελέγχων. Οι επιτόπιοι έλεγχοι αποτελούν κεντρικό πυλώνα του εποπτικού πλαισίου της ΚΤΚ, επιτρέποντας την εκτίμηση και αξιολόγηση του επιπέδου της συμμόρφωσης από μέρους των εποπτευόμενων ιδρυμάτων με τις νομοθετικές και εποπτικές υποχρεώσεις τους για την υιοθέτηση και εφαρμογή κατάλληλης πολιτικής και κατάλληλων συστημάτων και διαδικασιών. Είναι, δε, είτε θεματικοί ή εξειδικευμένοι είτε πλήρους εύρους, αναλόγως του θέματος και έκτασης του ελέγχου και δυνατόν να ενισχύονται με τη συνδρομή ελεγκτικών οίκων, οι οποίοι επιλέγονται μέσω της προβλεπόμενης διαδικασίας προσφορών.
Η ΚΤΚ δύναται να λάβει διορθωτικά μέτρα σε περίπτωση που εποπτευόμενο πρόσωπο αδυνατεί να συμμορφωθεί με το Νόμο και την Οδηγία, τα οποία, βάσει του άρθρου 59(6) του Νόμου και μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν την επιβολή χρηματικού προστίμου, την τροποποίηση, αναστολή ή ανάκληση της άδειας λειτουργίας εποπτευόμενου προσώπου και την παύση ή απομάκρυνση από τη θέση του οποιουδήποτε συμβούλου, διευθυντή ή αξιωματούχου, περιλαμβανομένων του Λειτουργού Συμμόρφωσης και των επικεφαλής των Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου και Κανονιστικής Συμμόρφωσης. Η ΚΤΚ δύναται, επίσης, δυνάμει του άρθρου 59(6Α) του Νόμου να δημοσιεύσει τα λαμβανόμενα μέτρα. Επιπρόσθετα, η ΚΤΚ δύναται να λάβει διορθωτικά μέτρα δυνάμει του άρθρου 41(Δ) ‘Λοιπές διοικητικές κυρώσεις και μέτρα’ του περί Εργασιών Πιστωτικών Ιδρυμάτων Νόμου 66(Ι) του 1997, όπως εκάστοτε τροποποιείται.
Στοχευμένες οικονομικές κυρώσεις
Τον Απρίλιο του 2016, ψηφίστηκε ο Νόμος που Προβλέπει για την Εφαρμογή των Διατάξεων των Ψηφισμάτων ή Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Κυρώσεις) και των Αποφάσεων και Κανονισμών του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Περιοριστικά Μέτρα) 58(Ι) του 2016. Σύμφωνα με τον Νόμο αυτό, η ΚΤΚ είναι αρμόδια για τη συμμόρφωση των εποπτευόμενων προσώπων με τις στοχευμένες οικονομικές κυρώσεις που αποφασίζονται και επιβάλλονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και την ΕΕ. Τον Μάρτιο του 2020 η ΚΤΚ εξέδωσε προς τα εποπτευόμενα πρόσωπα, δυνάμει του άρθρου 3(2) του προαναφερθέντος Νόμου, Οδηγία για Συμμόρφωση με τις Πρόνοιες των Ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και των Αποφάσεων/Κανονισμών του Συμβουλίου της ΕΕ. Με σκοπό τη λήψη συντονισμένων μέτρων και ενεργειών στον τομέα των στοχευμένων οικονομικών κυρώσεων, υπάρχει στενή συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Οικονομικών για την ανταλλαγή πληροφοριών και την έγκαιρη διαβίβαση στα εποπτευόμενα πρόσωπα των καταλόγων με τις χώρες ή/και τα πρόσωπα στα οποία επιβάλλονται οι κυρώσεις αυτές, οι οποίες αφορούν κυρίως τη δέσμευση κεφαλαίων και οικονομικών πόρων. Η ΚΤΚ συμμετέχει σε δύο επιτροπές που λειτουργούν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομικών, τη Συμβουλευτική Επιτροπή Οικονομικών Κυρώσεων και τη Μονάδα για την Εφαρμογή των Κυρώσεων στο Χρηματοπιστωτικό Τομέα σε σχέση με τις κυρώσεις του ΣΑ του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της ΕΕ.
Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας
Στις 21 Μαΐου 2019 δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα ο Νόμος περί Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας και Προστασίας των Θυμάτων Ν. 75(Ι)/2019, ο οποίος καλύπτει μια σειρά θεμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ορισμού των αδικημάτων τρομοκρατίας, των ευθυνών των νομικών προσώπων, της ευθύνης των υπόχρεων οντοτήτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμου να κατάσχουν περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν ή ελέγχονται από πρόσωπα που εμπλέκονται σε τρομοκρατικές ενέργειες και της ευθύνης των εποπτικών αρχών για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των υπόχρεων οντοτήτων με τις σχετικές διατάξεις του Νόμου αυτού. Η ΚΤΚ ασκεί στο πλαίσιο της εποπτικής της δραστηριότητας σχετικούς ελέγχους βάσει του Νόμου αυτού.
Συνεργασία με άλλες εποπτικές αρχές
Σε εθνικό επίπεδο, η ΚΤΚ συμμετέχει στη Συμβουλευτική Αρχή Καταπολέμησης Αδικημάτων Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας που συστάθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο δυνάμει του άρθρου 56.(1) του Νόμου, για να ενημερώνει και να συμβουλεύει το Υπουργικό Συμβούλιο επί των θεμάτων αυτών και να προάγει διεθνώς την Κυπριακή Δημοκρατία σε ότι αφορά τη συμμόρφωση με τις σχετικές συμβάσεις, ψηφίσματα και αποφάσεις διεθνών οργανισμών. Επίσης, η ΚΤΚ προεδρεύει της Ειδικής Τεχνικής Επιτροπής των Εποπτικών Αρχών του Χρηματοοικονομικού Τομέα της Κύπρου και παρίσταται στις συνεδρίες της ολομέλειας της Επιτροπής Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην Τεχνοκρατική Επιτροπή για την Πρόληψη του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στην Επιτροπή για την Παρεμπόδιση του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών.
Συνεργασία με την ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς
Η ΚΤΚ συμμετέχει στις σχετικές ομάδες εργασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, καθώς και στην Κυπριακή αποστολή στην Επιτροπή Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Πέμπτος γύρος αξιολόγησης της Κύπρου από την Επιτροπή Moneyval
H Moneyval ολοκλήρωσε τον πέμπτο γύρο αξιολόγησης της Κύπρου το 2019 και δημοσίευσε στις 12 Φεβρουαρίου 2020 την Έκθεση Αμοιβαίας Αξιολόγησης (Cyprus 5th MER). Η Έκθεση, η οποία διεξήχθη με βάση την αξιόπιστη μεθοδολογία της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force – FATF) από ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων, αντικατοπτρίζει τα μέτρα που έχει υιοθετήσει η Κύπρος για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας τα τελευταία χρόνια και προσδιορίζει τομείς στους οποίους απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις.
Τα μέτρα παρεμπόδισης νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας της Κύπρου έχουν εκτιμηθεί ως αποτελεσματικά σε τρεις από τους έντεκα πυλώνες αποτελεσματικότητας και με μέτρια αποτελεσματικότητα στους υπόλοιπους οκτώ. Όσον αφορά την τεχνική συμμόρφωση, η Κύπρος έχει επιτύχει βαθμολογίες συμμόρφωσης ή μεγάλης συμμόρφωσης στις περισσότερες από τις 40 παραμέτρους με μόνο δύο εν μέρει συμμορφούμενες αξιολογήσεις και καμία αξιολόγηση μη συμμορφούμενη.
Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας έχουν καταδείξει στους αξιολογητές τη δέσμευση για την εφαρμογή ισχυρών πολιτικών για την ενίσχυση του συστήματος της Κύπρου για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Οι συστάσεις που περιλαμβάνονται στην Έκθεση Αξιολόγησης ευθυγραμμίζονται σε γενικές γραμμές με την πρώτη Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος/Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και το σχετικό Σχέδιο Δράσης και Στρατηγικής που έχουν εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο το Νοέμβριο του 2018 και το Μάρτιο του 2019 αντίστοιχα, καθώς και από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, εφαρμόστηκε η διαδικασία ενισχυμένης παρακολούθησης από τη Moneyval. Η επικαιροποιημένη έκθεση για την Κύπρου τέθηκε στην Ολομέλεια της MONEYVAL κατά τη 2η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2021. Η Έκθεση παρακολούθησης δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2022 και αναφέρει ότι οι Κυπριακές αρχές έλαβαν ορισμένα από τα μέτρα για τη βελτίωση του επιπέδου συμμόρφωσης πολύ αργά για να αξιολογηθούν από τη MONEYVAL στη διαδικασία παρακολούθησης, ενώ παραμένουν ελλείψεις που δεν έχουν ακόμα αντιμετωπιστεί.
Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων που απορρέουν από το ξέπλυμα χρήματος από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας
Στα πλαίσια των προσπαθειών που καταβάλλει η Κυπριακή Δημοκρατία για ενίσχυση του αγώνα κατά της χρησιμοποίησης του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και ακολουθώντας τις πρόνοιες των διεθνών προτύπων του Financial Action Task Force (FATF) και της σχετικής εθνικής και Ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οι κυπριακές αρχές συνεργάστηκαν για διεξαγωγή της αξιολόγησης των σχετικών κινδύνων που αναφύονται σε εθνικό επίπεδο με τη βοήθεια και με βάση τη μεθοδολογία της Διεθνούς Τράπεζας, οι ειδικοί της οποίας παρείχαν την πολύτιμη καθοδήγησή τους. Η αξιολόγηση αυτή επέτρεψε να εντοπιστούν τυχόν ελλείψεις στο κανονιστικό πλαίσιο που εφαρμόζεται σε ό,τι αφορά στην καταπολέμηση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, ως επίσης και στην αποτελεσματικότητα των διαδικασιών που ακολουθούνται από όλους τους επηρεαζόμενους φορείς, κυβερνητικούς, εποπτικούς και ιδιωτικούς, με τελικό στόχο τη λήψη διορθωτικών μέτρων.
Η Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνου δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 2018 (στα αγγλικά μόνο).
Η ΚΤΚ θα συμμετέχει ενεργά στον επόμενο γύρο της Εθνικής Αξιολόγησης Κινδύνων.
Έγγραφα και χρήσιμοι σύνδεσμοι
Στοχευμένες οικονομικές κυρώσεις
Άλλες χρήσιμες πηγές πληροφόρησης